ปางประทานโอวาท
หรือ
ปางแสดงโอวาทปาฏิโมกข์
พระพุทธรูปปางนี้อยู่ในพระอิริยาบถนั่งขัดสมาธิ ยกพระหัตถ์ทั้งสองขึ้นจีบนิ้วพระหัตถ์เสมอพระอุระ คล้ายปางเสด็จลงมาจากดาวดึงส์เป็นกิริยาประทานโอวาท คือโอวาทปาฏิโมกข์
พระพุทธรุปปางนี้ มีตำนานดังนี้
เมื่อพระผู้มีพระภาค เสด็จประทับอยู่ในท่ามกลางพระอรหันต์เจ้า ๑๒๕๐ องค์ ที่พระเวฬุ-วันวิหาร พระนครราชคฤห์ เวลาบ่าย ทรงอาศัยความพร้อมเพรียงแห่งสงฆ์หมู่ใหญ่ อันประกอบด้วยองค์ ๔ ซึ่งเรียกว่า จตุรงคสันนิบาต คือพระสงฆ์ ๑๒๕๐ องค์ นั้นเป็นพระอรหันต์ทั้งหมด ๑ พระสงฆ์ทั้งหมดนั้น ล้วนได้รับเอหิภิกขุ คือบวชในสำนักพระพุทธเจ้า มีพระพุทธเจ้าเป็น พระอุปัชฌายะโดยตรง๑ พระอรหันต์ทั้งหมดบังเอิญมีความตั้งใจตรงกัน พากัน มาเฝ้าพระผู้มีพระถาคอยู่พร้อมเพรียง๑ และประกอบด้วยวันนั้นเป็นวันมาฆบุรณดิถี พระจันทร์เพ็ญเสวย มาฆฤกษ์ (เพ็ญเดือน ๓) ๑ การประชุมของพระสงฆ์ พร้อมด้วยลักษณะ ๔ ประการเช่นนี้ มีครั้งเดียวนี้เท่านั้น ในพระพุทธศาสนานี้
ครั้นพระพุทธเจ้าทรงเห็นการประชุมของพระสงฆ์หมู่ใหญ่ เห็นเป็นศุภนิมิตร อันดีเช่นนั้น จึงได้ทรงพระกรุณาแสดงโอวาทปาฏิโมกข์ประทานแก่พระสงฆ์ทั้งหลาย โดยพระบาลีว่า :-
ขันตี ปรมํ ตโป ตีติกฺขา
นิพฺพานํ ปรมํ วทนฺติ พุทฺธา เป็นต้น
ความว่า ความอดกลั้น คือความอดทน เป็นธรรมเผาผลาญบาปอย่างยิ่ง ท่านผู้รู้ทั้งหลายกล่าวว่า ท่านผู้รู้ทั้งหลายกล่าวว่า พระนิพพานเป็นธรรมประเสริฐ ผู้ทำร้าย ผู้อื่นไม่จัดว่า เป็นบรรพชิต แม้ผู้เบียดเบียนผู้อื่น ก็ไม่นับว่าเป็นสมณะ
การไม่ทำบาปทั้งปวง ๑ การยังกุศลให้ถึงพร้อม๑ การทำจิตของตนให้ผ่องแผ้ว๑ สามข้อนี้เป็นคำสอนของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย
อนึ่ง การไม่เข้าไปกล่าวร้าย๑ การไม่เข้าไปทำร้าย๑ การสำรวมในพระปาฏิโมกข์๑ การรู้พอเหมาะพอควรในการบริโภค๑ การนั่งนอนในเสนาสนะอันสงัด๑ การประกอบความเพียรในอธิจิต๑ ทั้ง ๖ ประการนี้เป็นคำสอนของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย
ครั้นทรงประทานโอวาทปาฏิโมกข์ คือธรรมที่เป็นประธานของคำกล่าวสอนทั้งหลาย แก่พระอริยสงฆ์สาวก ๑๒๕๐ องค์ เพื่อถือเป็นการแนวการสอนสำหรับ พระสงฆ์สาวกที่จะรับปฏิบัติศาสนกิจ เผยแพร่พระพุทธศาสนาแล้ว ได้ทรงทำวิสุทธิอุโบสถ ร่วมกับพระสงฆ์ ๑๒๕๐ องค์นั้น
ดังนั้น การแสดงโอวาทปาฏิโมกข์ ประทานแก่พระสงฆ์สาวกครั้งนี้ ซึ่งเป็นครั้งเดียวในพระศาสนา ที่พระผู้มีพระภาคทรงบำเพ็ญ ในหน้าที่พระองค์ เป็นเจ้าของพระพุทธศาสนา เป็นประธานแห่งพระสงฆ์ และเป็นพระบรมศาสดาของพระสาวกทั้งหลาย ได้ชื่อว่า พระองค์ได้ทรงปฏิบัติธุรกิจของพระพุทธเจ้า โดยชอบแล้วทุกประการ
จบตำนานพระพุทธรูป ปางประทานโอวาทแต่เพียงนี้
( จากตำนานพระพุทธรูปปางต่าง นิพนธ์ โดบ พระพิมลธรรม ราชบัณฑิต (ชอบ อนุจารี มหาเถระ)
จัดพิมพ์โดย โครงการมูลนิธืหอไตร ๒๕๓๓ หน้า ๑๐๓-๑๐๖ )
