๒๑. ปางประทานเอหิภิกขุ
พระพุทธรูปปางนี้ อยู่ในพระอิริยาบถนนั่งขัดสมาธิ พระหัตถ์ซ้ายหวายวางบนพระเพลา พระหัตถ์ขวายกขึ้นตั้ง ฝ่าพระหัตถ์ตรงออกไป งอนิ้วพระหัตถ์ลงหน่อย เป็นกิริยาทรงกวักจนบางแห่งดัดเรียกว่า พระพุทธกวัก
พระพุทธรูปปางนี้ มีตำนานดังนี้
เมื่อพระโกณฑัญญะ ได้ธรรมจักษุแจ่มแจ้งในธรรม สิ้นความสงสัยดำรงมั่นอยู่ในอริยคุณ ชั้นพระเสขะเบื้องต้น จัดเป็นพระอริยบุคคลชั้นพระโสดาบันแล้ว จึงได้ทูลขออุปสมบทในพระธรรมวินัยของสัมมาสัมพุทธเจ้า พระบรมศาสดาทรงอนุญาต ให้ท่านเป็นภิกษุในธรรมวินัยนี้ด้วยวาจาว่า “เอหิ ภิกขุ” เป็นอาทิ ความว่า “ ท่านจงเป็นภิกษุมาเถิด ธรรมเรากล่าวดีแล้ว ท่านจงประพฤติพรหมจรรย์ เพื่อทำที่สุดทุกข์โดยชอบเถิด” ด้วยพระวาจาที่ตรัสเพียงเท่านี้ พระโกณฑัญญะ ก็สำเร็จเป็นภิกษุ ในพระพุทธศาสนา
การอุปสมบทอย่างนี้ เรียกว่า “เอหิภิกขุอุปสัมปทา” พระบรมศาสดาทรงเป็นพระอุปัชฌายะโดยเฉพาะ และเป็นครั้งแรกที่พระองค์ทรงทำ ทรงเป็นพระอุปัชฌายะองค์แรก
พระพุทธจริยาที่พระบรมศาสดาทรงเป็นพระอุปัชฌายะ ประทานเอหิภิกขุอุปสัมปทา แก่พระโกณฑัญญะ ซึ่งเป็นสิทธิวิหาริกองค์แรกของพระองค์ จัดเป้นนิมิตมงคลอันดี ของพระสงฆ์สาวกที่เจริญรุ่งเรืองสืบมาจนบัดนี้ เป็นเหตุให้สร้างพระพุทธรูปปางนี้ เรียกว่า “ปางประทานเอหิภิกขุ”
ในวันต่อมา พระบรมศาสดา ทรงเทศนาสั่งสอนพระวัปปะ พระภัททิยะ พระมหานามะ และพระอัสสชิ ด้วยปกิณหเทศนา ให้ท่านทั้ง ๔ รูป เป็นพระภิกษุในพระธรรมวินัย ครั้นวันแรม ๕ ค่ำ เดือน ๘ ได้ทรงแสดงอนัจตลักขณสูตร โปรดพระปัญจวัคคีย์ภิกษุทั้ง ๕ รูป นั้นให้บรรลุพระอรหันต์ เป็นพระอเสขะอริยบุคคล ซึ่งดำรงอยู่ในอริยผลสูงสุดในพระพุทธศาสนา นับเป็นพระสาวกที่ทรงอรหัตตสมบัติชุดแรก ของพระบรมศาสดา
( จากตำนานพระพุทธรูปปางต่าง นิพนธ์ โดบ พระพิมลธรรม ราชบัณฑิต (ชอบ อนุจารี มหาเถระ)
จัดพิมพ์โดย โครงการมูลนิธืหอไตร ๒๕๓๓ หน้า ๗๙-๘๑ )
