๑๕. ปางฉันสมอ
พระพุทธรูปปางนี้อยู่ในพระอิริยาบถนั่งขัดสมาธิ พระหัตถ์ซ้ายหงายวางบนพระเพลา พระหัตถ์ขวาทรงถือผลสมอ หงายพระหัตถ์วางที่พระชานุ เป็นกิริยาเสวยผลสมอ
พระพุทธรูปปางนี้ มีตำนานดังนี้
ครั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าประทับเสวยวิมุติสุข ณ ร่มไม้จิก ชื่อว่ามุจจลินท์ ได้ ๗ วันแล้ว ก็เสด็จไปประทับยังร่มไม้เกต ชื่อราชายตนะ อันตั้งอยู่ในทิศทักษิณ แห่งต้นมหาโพธิ์นั้น เสวยวิมุติสุข ขออยู่อีกตลอด ๗ วัน
ครั้นล่วง ๗ วันแล้ว เวลาเช้าเสด็จออกจาสมาธิวิหารทรงประดิษฐาน ณ ที่นั้น ครั้งนั้น ท้าวสักกะอมรินทราธิราช ทรงดำริว่า พระผู้มีพระภาคเสวยวิมุติสุขถึง ๗ สัปดาห์ นับแต่วันตรัสรู้มาถึงวันนี้ รวมเป็น ๔๙ วันแล้ว ยังมิได้เสวยพระกระยาหารเลย สมควรจะเสวยพระกระยาหารบ้างแล้ว และเสวยผลสมอ นั้นตามเทวประสงค์ ครั้นเสวยแล้วทรงทำสรีรกิจลงพระบังคน ได้ความผาสุกแห่งพระวรกาย ทรงบ้วนพระโอฐ แล้วเสด็จประทับนั่งยังสถานที่นั้น
พระพุทธจริยาที่เสวยผลสมอนี้นั้น เป็นเหตุให้สร้างพระพุทธรูปปางนี้ เรียกว่า “ปางฉันสมอ”
( จากหนังสือตำนานพระพุทธรูปปางต่าง นิพนธ์ของ พระพิมลธรรม ราชบัณฑิต ( ชอบ อนุจารี มหาเถระ จัดพิมพ์โดย โครงการมูลนิธิหอไตร ๒๕๓๓ หน้า๕๘-๖๐ )
